Blog

Presenteizm: İşte Var Ol(a)mama

Presenteizm; çalışanların hasta veya iş yapamayacak durumda olmalarına rağmen işe gelmeleri, genellikle yüksek iş yükü, iş güvencesizliği, performans değerlendirmeleri ve ekip içi rekabet gibi sebeplerden kaynaklanır. 

Presenteizm kavramı ilk olarak Mark Twain tarafından 1892'de "The American Claimant" adlı kitapta dile getirilmiş ve Oxford Online İngilizce Sözlüğü’nde yer almıştır. Kelimenin kökenine baktığımızda, “presence” kelimesinden türetildiğini görüyoruz. “Presence”in kelime anlamı ise, hazır bulunma, var olma, orada bulunma ve görünüştür. 1970'lerde devamsızlık (absenteizm) kavramıyla neredeyse aynı anlamda kullanılsa da, 1980'lerden itibaren farklılıkları ortaya çıkmaya başladı. 1990'ların sonlarına geldiğimizde ise Cary Cooper tarafından iş görenlerin sürekli ve aralıksız çalışması veya çalışıyor gibi görünmesi olarak tanımlandı. Cooper'a göre, 1990'lardaki ekonomik durgunluk ve işsizlik sorunları, iş garantisinin olmaması presenteizmin yaygınlaşmasına yol açtı.

Presenteizm, kısa vadede işlerin aksamadan yürümesini sağlayabilir, ancak uzun vadede hem çalışanlar hem de işverenler için ciddi sonuçlar doğurabilir. İş yerinde bulunma zorunluluğu, bazen çalışanların sağlıklarını ihmal etmelerine ve verimliliklerinin düşmesine yol açar. Çalışanlar açısından bakıldığında, sürekli olarak sağlık sorunlarını göz ardı etmek, fiziksel ve zihinsel sağlık problemlerinin kronikleşmesine neden olabilir. Bu durum, iş yerinde performansın düşmesine, motivasyonun azalmasına ve genel yaşam kalitesinin olumsuz etkilenmesine yol açabilir.

İşverenler için de presenteizm ciddi bir verimlilik kaybı anlamına gelir. Kendini iyi hissetmeyen bir çalışanın işte bulunması, iş süreçlerinin yavaşlamasına, hata oranlarının artmasına ve genel iş kalitesinin düşmesine neden olur. Ayrıca, hasta bir çalışanın işe gelmesi diğer çalışanlara hastalık bulaştırma riskini artırarak, genel iş gücünün sağlık durumunu tehlikeye atabilir. 

Presenteizmin önlenmesi için işverenler, çalışanların sağlıklarını korumalarını teşvik eden politikalar geliştirmelidir. Esnek çalışma saatleri, uzaktan çalışma imkanları, sağlık destek programları ve çalışanların hastalandıklarında evde kalmalarını teşvik eden bir kurum kültürü oluşturmak bu sorunla başa çıkmada önemli adımlar olabilir. Çalışanların sağlıklı ve motive bir şekilde çalışmaları, uzun vadede hem bireysel hem de kurumsal başarının anahtarıdır.

Presenteizmi Tetikleyen Faktörler

Presenteizmin kişisel ve kuruma bağlı birçok nedeni olabilir. Kurum kültürü, çalışanların işlerine sadakati, iş arkadaşlarına olan sorumluluk duygusu, iş kaybı korkusu, finansal süreçler bu nedenlerin başında gelir. Ayrıca, iş yerinde rekabetin yüksek olması ve çalışanların kendilerini vazgeçilmez hissetme isteği de presenteizmi artırabilir. 

• Kurum Kültürü

Kurum kültürü; iş kaybı korkusu, iş yükü, zaman baskısı gibi durumları etkiler. Örneğin, bazı kurumlarda hasta halde işe gitmek takdir edilirken, bazılarında ise bu durumda iş yerinde bulunulması hoş karşılanmaz. Rekabetçi kültürlerde uzun mesai saatleri, yorucu iş seyahatleri ve hastayken işe gelmek performans göstergesi olarak görülür. Bu durum, çalışanları motive edebilir ama uzun vadede yıpratıcı olabilir. 

• Finansal Sebepler

Birçok çalışan, işten izin almanın maaşlarında kesintiye yol açacağından veya performans değerlendirmelerini olumsuz etkileyebileceğinden endişe eder. Bu korku, hasta veya yetersiz hissetmelerine rağmen işe gelmelerine neden olabilir.

Özellikle düşük gelirli çalışanlar, bir veya birkaç gün çalışmamalarının ciddi finansal zorluklara yol açabileceğinden dolayı, hasta olsalar bile işe gelmeyi tercih edebilirler.

• İş Arkadaşlarına Karşı Sorumluluk Duygusu

İş yerinde bulunma zorunluluğu hissi, sosyal baskı ve iş arkadaşlarının beklentileriyle de alakalıdır. Çalışanlar, iş arkadaşlarına ve yöneticilerine karşı sorumlu hissederek, sağlık durumları elverişli olmasa bile iş yerinde olmaya çalışabilirler.

• İş Yükü

İş yükü, uzun süreli fiziksel ve psikolojik çaba gerektirir ve iyi yönetilmediğinde çalışanları olumsuz etkileyebilir. Yüksek iş yükü ve zaman baskısı altında olan bireyler, hasta olsalar bile genellikle işe gitme eğiliminde olurlar. Bu durum stres düzeylerini arttırdığı gibi genel iş performansını olumsuz etkileyebilir.

• İş Kaybı Korkusu

İş güvencesizliği, bireyin işini kaybetme olasılığının yüksek olduğu ya da öyle algılandığı durumları ifade eder. Bu durum sadece fiziksel değil, psikolojik iş güvenliği açısından da önemlidir. İşini kaybetme korkusu yaşayan çalışanlar, hastalık gibi nedenlere rağmen işe gelmeye devam edebilir ve bu da düşük verimlilikle çalışmaya neden olabilir.

Sonuç olarak, presenteizm hem çalışanlar hem de işverenler için ciddi bir sorun oluşturur. Bu sorunun üstesinden gelmek için iş yerlerinde uygun politikaların geliştirilmesi ve çalışan refahının korunması büyük önem taşır. Sağlıklı bir çalışma ortamı; yüksek verimlilik ve çalışan memnuniyeti için gereklidir. İşverenlerin ve yöneticilerin, presenteizmin nedenlerini ve etkilerini anlamaları, buna göre stratejiler geliştirmeleri hem bireysel hem de kurumsal düzeyde olumlu sonuçlar doğuracaktır.

Kaynakça

Yalım D. Hastayız Yine de Ofisteyiz: İnsan Kaynaklarında Yeni Eğilimler. İstanbul: Hayat Yayıncılık, 2005.

Seçkin Aİ, Çakmak YY. Presenteizm ile Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki: Spor Genel Müdürlüğü Çalışanları Üzerine Bir Araştırma, (2019)  

YUMU AK, Sedat (2008). “İş gören Verimliliğini Etkileyen Faktörlerin incelenmesine Yönelik Bir Alan Araştırması”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 13, Sayfa 3, ss. 241-251.

Çoban Ö, Harman S. Presenteeism: Nedenleri, Yarattığı Örgütsel Sorunlar ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Alan Yazın Taraması. Selçuk Üniversitesi, İİBF Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2012;12:157-178

Yeşiltaş, M. D. ve Türk, M. (2017). İş stresinin çalışanların iş akış deneyimleri üzerindeki etkisi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi

Eğinli, Ayşen T. (2009). “Çalışanlarda İş Doyumu: Kamu ve Özel Sektör Çalışanlarının iş Doyumuna Yönelik Bir Araştırma”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(3), 35

Baysal, İ.A (2012) Presenteizm (İşte Varolmama Sorunu) ile Ögütsen Bağlılık Arasındaki İlişki: Adnan Menderes Üniversitesi Akademik Personeli Üzeirne Bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Adanan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Aydın. http://adudspace.adu.edu.tr:8080/jspui/bitstream/11607/1340/1/437530.pdf  

Yıldırım, M.H., Oruç, Ş. (2019) Presenteizm İle Örgütsel Sessizlik Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma, Aksaray. https://www.isarder.org/2019/vol.11_issue.2_article03_full_text.pdf